Danka Damjanović: Simfonija zvukova umjetnikove emocije - Todor Švrakić (1882-1931)

     Pošto u rodnom Prijedoru završi osnovno obrazovanje, mladi Todor Švrakić se, po želji roditelja, upisuje u sarajevsku Zanatlijsku školu, gdje izučava Terzijski zanat. Ubrzo, kada sazna da u Beogradu djeluje Srpska crtačka i slikarska škola Riste  (1873-1918) i Bete (1872-1972) Vukanović, Švrakić odlazi i  upisuje  se na ovu Školu. A kada stekne diplomu Škole  (1904. godine) na  dalje umjetničko naukovanje upućuje se u Beč.  Кратко, током  te i sljedeće, 1905. godine,  privatno pohađa  časove slikanja  na Privatnoj umjetničkoj školi profesora Hajnriha Štreblova (Heinrich Strehblow),  smještenoj u unutrašnjim prostorijama  bečke Akademije likovnih umjetnosti. Nerijetko Švrakić  navrati i u atelje slikara Pavla-Paje Jovanovića  (1859-1957), a u  Beču on sreće Peru Popovića  (1881-1941), i pošto obojica, na preporuku slikara Jovanovića, dobiju stipendiju za studije slikarstva od sarajevske „Prosvjete“ - Srpskog prosvjetnog i kulturnog društva Srba u Bosni i Hercegovini na dalje studije oni odlaze u češku presonicu, gdje su odmah primljeni na tamošnju Akademiju likovnih umjetnosti, klasa profesora Vlahe Bukovca (1855-1922).  

     Za razliku od Pere Popovića i Branka Radulovića (1885-1915) , koji im se uskoro pridružuje u Bukovčevoj klasi, Todor Švrakić se najranije distancirao od profesorovog poentilizma i do danas  su nam poznate samo nekolike  ovakve njegove slike - „Mrtva priroda na stolu“, koju izlaže na prvoj samostalnoj izložbi u Prijedoru 1910. godine i „Portret Ane Grđić“. Obje su rađene sa čvrstom realističkom postavkom i samo je na površinu ove mrtve prirode položena  mreža nešto dužih zareza bogate palete, dok je slika ili portret Ane Grđig u osnovi takođe realistički koncipovana,  a  samo su lice i ruke  slikani   malim zakrivljenim potezima kista po njima što govori o još samo  tragovima  uticaja profesora Bokovca  na ovog našeg slikara.  

    A kada privedu kraju redovne studije, Švrakić, Popović i Radulović, na preporuku Vlahe Bukovca, a uz višestranu podršku „Prosvjete“, septembra 1907. godine u Srpskoj školi u Sarajevu oni  priređuju izložbu njihovih radova. Pored značaja za naše umjetnike, ova izložba zauzima i posebno mjesto u istoriji naše likovne kulture  pošto je označena  prvom  slikarskom  izložbom domaćih školovanih umjetnika kod nas.

    Slijedio  je, po povratku u Prag, za svu trojicu,  obavezni nastavak studija na  Specijalnoj  školi Akademije. Oni biraju klasu slikara  Františeka Ženišeka (1849-1916), pošto je profesor  ostavljao  studentima punu slobodu u izboru načina. Ovo je najprije ohrabrilo Todora Švrakića, koji  se odmah distancirao od Bukovčevog manira i gradi svoju sliku  sada potpuno novu, drugačiju.Istina, on zadržava i dalje neorealistički koncept, ali u sliku uvodi sve više dugačkih, slivenih poteza i,  posebno,  pregršte svjetlosti, koja će svoju ulogu dobiti posebno na akvarelima, najznačajnijim djelima ovog  medija  naše umjetnosti  dvadesetog  vijeka.

    Završetak studija u Pragu  Švrakić  1910. godine kruniše  nekolikim izložbama, prvo izložbom na Akademiji u Pragu, zatim u rodnom Prijedoru,  poslije koje je namjeravao  da se  etablira u Beču, ali kako mu to ne uspijeva,  dolazi  u Sarajevo, gdje je namješten za učitelja crtanja na Muškoj gimnaziji. Poznanstvo i drugovanje u klasi profesora Bukovca u Pragu sa hrvatskim slikarom Mirkom Račkim (1879-1982), osnivačem i članom Društva hrvatskih umjetnika „Medulić“ (1908-1919),  omogućava Todoru Švrakiću da sa Društvom izlaže,  krajem 1910. godine,  u Umjetničkom paviljonu u Zagrebu.

     I zatim, željan da u ovu sredinu prenese i neka bečka i praška iskustva, iskustva tamošnjih brojnih privatnih slikarskih škola, 1911. godine  u Sarajevu on pokreće Privatnu slikarsku školu , koja je trebalo da bude u rangu akademije umjetnosti. Škola je radila kratko, svega nekoliko semestara i to sa  jedva nekoliko učenika, a razloge za njeno gašenje treba tražiti, prije svega drugoga, u nerazvijenosti, nespremnosti  sredine da prihvati i podrži takvu jednu ideju ili projekat, bez obzira koliko joj je bio neophodan iz razloga sve značajnijeg broja mladih koji odlaze put umjetničkih škola i akademija širom evropskim metropola.

     Po izbijanju Srpsko-bugarskog rata 1913. godine, Todor Švrakić se odmah prijavljuje Vrhovnoj komandi srpske vojske, koja ga šalje na oslobođene teritorije, gdje on radi  svoja  mala remek-djela, akvarele, koji su  simfonija zvukova umjetnikove emocije pred srpskim srednjevjekovnim spomenicima, pred sočnim kosovskim pejzažima i ta snažna emocija boji ove male formate živim tonovima bogate palete osunčane pregrštima svjetla.  Odmah, pošto je završio ovaj ciklus radova, za njih se otvorio  izložbeni prostor Oficirske kasine u Beogradu, a svi radovi su otkupljeni.

     Nedugo po povratku kući,  Todor Švrakić je uhapšen i deportovan,  sa više ili svim srpskim  umjetnicima  iz Bosne i Hercegovine.  Utamničen gotovo dvije godine, 1914. i 1915, Švrakić teško pobolijeva od tuberkuloze pluća i kada je pušten iz logora, nemoćan da se vrati kući neko vrijeme se oporavlja kod rumunske porodice Najbah. Ali, bolest, u godinama koje slijede, nije mirovala i sve češće ga nalazimo po sanatorijumima, najčešće u Sloveniji.

      Oko 1920. godine, sa slikarom Račkim sve češće ga nalazimo  u Primorju. U tehnikama ulja na platnu i akvarelu on bilježi  „Barke u Gružu“ iz 1919. godine, a u proputovanju do mora, on zastane u Stocu, svrati do Begovine ,“Begovina u Stocu“ (oko 1921. godine),  od poljske kuće koju gradi u okolini Sarajeva on  krene da zabilježi i vrhove planina, „Romanija“-triptih , rađena oko 1921. godine, spusti se i do Konjica, gdje  1927. godine  slika  „Prenj“, zagleda se i u snijegom okićen „Most Gavrila Principa u  Sarajevu“,  zaokružuje opus od nekoliko hiljada slikarskih djela, koja izlaže, na samostalnim izložbama  u Sarajevu  1919, 1920, 1921, 1923,Novom Sadu 1919,  Somboru 1919, 1922, 1923,  Beogradu 1927, ali i  na kolektovnim izložbama sa članovima Udruženja likovnih umjetnika  u Sarajevu.

     Kada se činilo da naš slikar može dalje, više, on sve češće pobolijeva. Sve češće ga nalazimo po slovenačkim liječilištima gdje provodi i po nekoliko mjeseci.  A onda, početkom (5) decembra 1931. godine Todor Švrakić umire u Sarajevu.  

     Danas počiva na beogradskom Novom groblju.

Danka Damjanović